Weksel to pojęcie dość powszechnie znane, z którym każdy zetknął się choć raz. Mimo to, jego wyjątkowa specyfika sprawia, że większość zainteresowanych nim osób postrzega go jako temat tajemniczy, skomplikowany albo nawet niebezpieczny. Ale nie musi tak być. Przeczytaj, dlaczego znajomość zasad prawa wekslowego może być dla Ciebie ważna i jak tą wiedzę wykorzystać w biznesie.
Z tego artykułu dowiesz się:
- Czym jest weksel?
- Elementy składowe weksla
- Jak podpisać weksel
- Funkcje weksla
- Rodzaje weksla
- Weksel in blanco w faktoringu
- Przeniesienie weksla, czyli indos
Weksel to rodzaj papieru wartościowego, który w swojej istocie stanowi zabezpieczenie umowy zawartej pomiędzy stronami. W prawie polskim zasady wystawiania i obrotu weksli reguluje ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe.
Powszechną praktyką jest używanie weksli w profesjonalnych umowach w celu zwiększenia bezpieczeństwa transakcji oraz zapewnienia gwarancji terminowej spłaty zobowiązania przez wystawcę weksla lub osobę przez niego wskazaną.
W skrócie: jedna ze stron zobowiązuje się bezwarunkowo do spłacenia określonej sumy wekslowej we wskazanym terminie stronie przeciwnej.
Stronami operacji wekslowych są:
- trasant, czyli osoba, która wystawia weksel (najczęściej to ona jest zobowiązana do zapłaty weksla, ale nie zawsze*),
- remitent, czyli osoba, na której rzecz ma zostać dokonana zapłata.
*do spłaty może zostać zobowiązana inna osoba, czyli trasat. Jeśli przyjmie zobowiązanie, wówczas staje się akceptantem.
Elementy weksla- kiedy jest ważny
Zgodnie z Ustawą Prawo wekslowe weksel musi mieć formę pisemną oraz musi być podpisany odręcznie. Przepisy ww. ustawy wskazują również na obowiązkowe elementy, które musi zawierać każdy weksel, aby uznać go ważnym, są to:
- nazwa “weksel” w tekście, w języku w którym został on wystawiony,
- polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej,
- nazwisko osoby lub nazwa firmy zobowiązanej do zapłacenia,
- oznaczenia miejsca i terminu płatności,
- nazwisko osoby lub nazwa firmy , na rzecz lub polecenie której zapłata ma zostać dokonana,
- oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla,
- podpis wystawcy weksla.
Oprócz obligatoryjnych (obowiązkowych) elementów mogą znaleźć się także inne zapisy, które określane są mianem klauzul wekslowych. Dzielimy je na cztery rodzaje:
- skuteczna – czyli wywołująca określone skutki, zgodne z prawem wekslowym,
- obojętna – niewywołująca skutków z punktu widzenia prawa wekslowego,
- zakazana – jej zamieszczenie spowoduje nieważność weksla,
- pozawekslowa – mająca znaczenie dla stosunków pozawekslowych .
Jak podpisać weksel
Uprawnienia do podpisania weksla mają:
a. Osoba fizyczna
Osoba fizyczna własnoręcznie podpisuje weksel nazwiskiem. Warto dodać, że podpis nie musi być czytelny. Wystarczy forma zwykle używana przez dłużnika, która umożliwia jego identyfikację.
Powyższe wymogi formalne związane z podpisem nie wykluczają ponadto objęcia podpisem również imienia oraz umieszczenia pod podpisem adresu zamieszkania, numeru PESEL czy dowodu osobistego.
b. Wspólnicy spółki cywilnej.
Sama spółka cywilna nie jest podmiotem prawa, co wiążę się z tym, że nie posiada zdolności wekslowej. W związku z tym zobowiązanie wekslowe zaciągają wszyscy wspólnicy. Ich podpisy powinny zostać złożone na wekslu nad nazwą spółki. W innym przypadku może pojawić się wątpliwość i sugestia, że zobowiązanie zaciąga spółka. W efekcie mamy do czynienia z nieważnością zobowiązania.
c. Inne jednostki organizacyjne
W przypadku osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną na podpis składają się dwa elementy:
- pieczęć firmowa, którą może być zastąpiona wpisaniem pełnej firmy;
- podpis osoby (lub osób) umocowanej do reprezentacji, może to być przykładowo Prezes zarządu.
Trzy podstawowe funkcje weksla
Pierwszą funkcją jest funkcja płatnicza (inaczej zwana finansową). W jej ramach weksel stanowi surogat pieniądza i można nim opłacać zakup towarów lub usług oraz rozliczać dług.
Drugą funkcją jest funkcja zabezpieczająca (inaczej zwana gwarancyjną). W jej ramach weksel zabezpiecza podjęte w danym momencie lub przyszłe zobowiązania. Wiąże się z koniecznością uregulowania zaciągniętego zobowiązania w ustalonej wcześniej kwocie i terminie.
Trzecią jest funkcja obiegowa, która jest związana z możliwością przenoszenia wierzytelności z jednej osoby na drugą (tzw. indos weksla, patrz pkt 7).
Rodzaje weksla
Wśród dokumentów wekslowych wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje:
a. Weksel własny
W zależności od tego, kto będzie zobowiązany do uregulowania należności, wyróżniamy weksel własny (inaczej zwany wekslem suchym, prostym, sola) oraz trasowany (inaczej ciągniony). W przypadku weksla własnego osobą właściwą do zapłaty jest wystawca weksla (trasant) i jako jedyny ma prawo do jego wykupienia. W związku z tym nikt inny nie może uregulować takiego zobowiązania, ponieważ podpisanie weksla wiążę się z bezwarunkową odpowiedzialnością wystawcy w kwestii spłaty należności wierzycielowi (remitentowi).
Wystawca weksla, wręczając go osobie na rzecz lub na zlecenie której zobowiązuje się zapłacić określoną sumę pieniędzy (remitentowi) zaciąga zobowiązanie wobec niego i przyszłych posiadaczy weksla.
b. Weksel trasowany
Przy wekslu trasowanym głównym dłużnikiem jest osoba wskazana w dokumencie, która dokument przyjęła, czyli trasat. W razie jej niewypłacalności, dług przejmuje wystawca weksla i staje się on dłużnikiem ubocznym.
c. Weksel in blanco
Specyficzną odmianą weksla jest weksel in blanco. Dokument ten, tak jak w przypadku pozostałych weksli jest formą zabezpieczenia wierzytelności. W momencie podpisywania weksla celowo nie zostaje uzupełniony jeden ze wskazanych elementów:
- remitent,
- kwota należności,
- termin płatności.
Przykładowy weksel in blanco wygląda tak, jak na poniższym obrazku.
Przykładowy weksel in blanco
W źródłach, na końcu tego artykułu zamiaszczamy autorski wzór weksla in blanco w formacie PDF. Możesz go ściągnąć za darmo i wykorzystywać zarówno prywatnie jak i na potrzeby firmowe.
Weksle in blanco wystawiane są najczęściej w przypadku, gdy pomiędzy stronami została ustanowiona dodatkowa umowa – tzw. porozumienie, inaczej deklaracja wekslowa. Wystawiając weksel in blanco, wystawca upoważnia wówczas posiadacza weksla do uzupełnienia jego treści zgodnie z porozumieniem.
Przykład. Wierzyciel żąda wpisania do weksla sumy wyższej niż uzgodniliście. Zgodnie z przepisami prawa masz obowiązek wpisać żądaną kwotę należności. Oczywiście jesteś zobowiązany do spełnienia świadczenia (zapłaty).
Dlatego warto przy podpisywaniu weksla sporządzić dodatkowo umowę/deklarację wekslową, w której zostaną określone warunki w jakich okolicznościach weksel in blanco może być uzupełniony. Istnienie deklaracji pomoże bronić się przed nieuczciwym kontrahentem.
Weksel w faktoringu
Z weksla in blanco mogą również korzystać instytucje finansowe takie jak banki i firmy faktoringowe.
Tak jak w przypadku pozostałych weksli stanowi on formę zabezpieczenia przed ryzykiem opóźnień w spełnieniu świadczenia przez faktoranta. Firma faktoringowa może wpisać na wekslu wielkość długu oraz termin jego spłaty - w ten sposób skutecznie domaga się spełnienia świadczenia.
Warto jednak pamiętać, że warunki umowy pomiędzy faktorem a faktorantem są ustalane indywidualnie i zależą od wielu czynników, np. wielkości transakcji, potencjału faktoranta. W związku z tym w umowie faktoringowej mogą zostać określone inne zabezpieczenia wierzytelności faktora wobec faktoranta (nie musi być to weksel in blanco). Najczęściej jednak sama faktura wystarczy jako zabezpieczenie.
Indos
Wszystkie rodzaje weksli mogą podlegać transakcjom kupna i sprzedaży. Dla swej ważności musi odbywać się to w drodze ustawowo określonej czynności, czyli indosu.
Indos jest przeniesieniem uprawnień wynikających z weksla na inną osobę. Osoba, która przenosi prawa z weksla, nazywamy indosantem (też żyrantem), natomiast nabywcę uprawnień indosariuszem (też żyrantariuszem). Indos polega na zamieszczeniu na odwrocie weksla adnotacji o odstąpieniu weksla oraz przekazaniu go innej osobie. Wymagane jest wpisanie danych osoby, na którą weksel jest przenoszony, żeby czynność była ważna.
Ciekawostką jest to, że istnieje również możliwość pozostawienia pustego pola w miejscu na nazwę indosariusza – wtedy będzie to indos in blanco.
Źródła:
- Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r., Prawo wekslowe, Dz.U. 1936 nr 37 poz. 282
- A. Kidyba, Prawo handlowe, wyd. Beck, 2020.
- W.J. Kanter, Prawo gospodarcze i handlowe, wyd. Wolters Kluwer, 2020.
- Wzór weksla in blanco, format PDF, Smart Faktor SA